BİL-Kİ / KOCAELİ (İGFA) – Cİ, eserin menşeini, özelliklerini ve eserin belirtilen özelliklerinin coğrafik bölge ile temasını gösteren ve tüketiciye garanti eden bir kalite işareti.
Geleneksel eserleri korumak için kıymetli bir araç olan Cİ, muhakkak bir alan, bölge yahut ülke ile bağlı bir eserin markası olarak tanımlanıyor. Cİ tescili, kalitesine, geleneklerine, bölgeden hammaddelerine ve mahallî özelliklerine bağlı olarak muhakkak bir prestij kazanmış eserlerin korunmasını sağlıyor. Tüketiciye inançlı eser sunmak ve esere itimatla ulaşılmasını sağlamak için ortaya çıkan Cİ sisteminde başta besin bölümü olmak üzere pek çok kesimde menşein korunması amaçlanıyor.
Kocaeli Üniversitesi’nden Berkay Ercelep ve Dr. Nihan Akdemir’in yaptığı “Tescilli Coğrafik İşaretli Besin Eserleri: Türk Tatlıları Örneği” isimli araştırma, Türkiye’deki tescilli tatlıların bölgelere ve kategorilere nazaran dağılımını ortaya koyuyor. Betimsel tahlil tekniğiyle yapılan çalışmada Türk Patent ve Marka Kurumu Coğrafik İşaretler Portalı’ndaki bilgiler inceleniyor. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research Mecmuasında yayınlanan araştırmada, Türkiye’deki tescilli tatlılar çeşitli özelliklerine nazaran değerlendirilirken, sahip oldukları oranlara da dikkat çekiliyor.
Çalışmada sütlaç, keşkül, tavuk göğsü, muhallebi üzere sütlü tatlıların besin bedeli en yüksek tatlılar olduğu aktarılıyor. Pişirme etabında bu tatlılara şeker eklenmesinin, protein kıymetlerinin azalmasına mani olduğu belirtiliyor. Araştırmacılar tıpkı vakitte sütlü tatlıların protein, kalsiyum, B2 vitamini açısından varlıklı olduğunu ve düşük yağ oranına sahip olduğunu aktarıyor.
Araştırmada, tahıllı tatlılar ortasında aşure ve zerdenin en çok tüketilen tatlılar olduğuna değiniliyor. Çeşitli formlarda hazırlanan hamurlara şeker, bal ve pekmez karıştırılarak yapılan tatlılar ise hamur tatlıları kümesine giriyor. Kadayıf, baklava, künefe, ekmek tatlısı, revani, şekerpare, lokma tatlısı, tulumba üzere tatlılar bu kategoride. Açlığı gidererek zihinsel tatmin sağlayan hamur tatlıları, güç gereksiniminden fazla tüketildiğinde kilo artışına ve sıhhat meselelerine neden olabiliyor.
143 TANE TESCİLLİ TÜRK TATLISI MEVCUT
Araştırmaya nazaran Türkiye’nin farklı bölgelerine ilişkin 143 tane tescilli Türk tatlısı bulunuyor. 141’i mahreç ve 2’si menşe olmak üzere toplam 143 adet kayıtlı tatlı var.
Tescilli Cİ tatlı eserlerinin tescillerinin yıllara nazaran dağılımı ise şu biçimde:
Türkiye’de 2000 yılından itibaren tatlılara coğrafik işaret tescilli verilmeye başlandı. Birinci Cİ tescili alan tatlı eseri 2000 yılında mahreç işaretli “Bozdağ Kestane Şekeri”, ikincisi ise birinci menşe işaretli olan “İzmit Pişmaniyesi”. Araştırmanın bilgilerine nazaran 2020 yılında Cİ tescilli tatlı eserlerinin sayısında önemli bir artış mevcut.
Araştırmacılar, 2021 yılında bu oranın daha da yükseldiğini aktarıyor. 2022 Ekim ayında 28 adet Cİ tatlı eserinin tescillenmesinin, yıl sonuna kadar daha yüksek bir artışa işaret ettiği belirtiliyor.
HAMUR TATLILARI BİRİNCİ SIRADA
Araştırmaya nazaran tescilli Cİ tatlı eserlerinin küme dağılımında, fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar (103 ürün) çikolata, şekerleme ve türevi eserler (32 ürün) dondurma ve yenilebilir buzlar (4 ürün) ve başka eserler (4 ürün) olduğu görülüyor. Öbür eserler kümesinde yer alan eserlerin “Bozkır Tahini”, “Sandıklı Haşhaş Ezmesi”, “Fethiye Tahini” ve “Uşak Haşhaş Ezmesi” oluşturuyor.
EN FAZLA TESCİLLİ TATLI KARADENİZ BÖLGESİ’NDE
Araştırma sonuçlarına nazaran Karadeniz Bölgesi’nde tescilli Cİ tatlı eserlerinde Bolu (6 ürün) ile birinci sırada yer alıyor. Bartın (5 ürün), Kastamonu (4 ürün), Düzce, Gümüşhane, Giresun, Ordu (2 ürün) ile Zonguldak, Tokat, Karabük, Samsun, Rize, Artvin, Trabzon (1 ürün) olmak üzere toplam 30 Cİ tatlı eseri bulunuyor.
Ülkemizin tescilli tatlılarında hamur tatlısı zirvede
Tescilli Cİ tatlıların eser sınıflandırmasında “Hamur Tatlısının” 49 (yüzde 34) eser ile birinci sırada yer aldığı görülüyor. İkinci eser sınıfı ise “Helva Tatlısı” 39 (yüzde 28) eser ile öne çıkıyor. Tescillenen Cİ tatlıların eser sınıflandırması kapsamında en az oranı ise 6 eser ile (yüzde 4) “Sütlü Tatlılar” alıyor.
Türkiye’nin klâsik kültür mirasına sahip olması, coğrafik pozisyonunun uygunluğu ve elverişli bir iklim jenerasyonundaki olması bakımından güçlü coğrafik eser potansiyelini mümkün kılıyor.
Berkay Ercelep ve Doç. Dr. Nihan Akdemir’e göre Cİ kültürel mirasın sürdürülebilirliği için çok değerli. Gastronomi turizmi klâsik üretimi, klasik hayat kültürünü, kültürün sunduğu çeşitli tatları, tarım eserlerini, otantik yöresel yiyecek, içecek ve tatları koruyor. Bu da turistleri ülkeye çekmek konusunda kıymetli bir öge. Cİ sistemi lokal ve yöresel pahaları ve klasik gastronomi mirası koruyan, lokal ziraî faaliyetleri destekleyen, lokal eserlere ekonomik kıymet katan ve coğrafik işaret alanını tanıtan bir sistemi temsil etmesiyle epeyce değerli.